System komunikacji miejskiej w Berlinie to przede wszystkim przedsiębiorstwo komunalne BVG (Berliner Verkehrsbetriebe GmbH), które obsługuje sieć linii metra, tramwajowych i autobusowych (oraz kilka linii ...promowych). Linie szybkiej kolei miejskiej uruchamiane są natomiast przez S-Bahn Berlin GmbH, spółkę należącą do grupy Deutsche Bahn.

System połączeń

Metro (U-Bahn) i szybka kolej miejska (S-Bahn) tworzą sieć szybkich połączeń ("Schnellnetz") stanowiącą de facto kręgosłup całego systemu komunikacji w metropolii. Z uwagi na uwarunkowania historyczne, sieć znacznie lepiej rozwinięta jest w zachodniej części miasta. Po stronie wschodniej istotniejszą rolę pełnią natomiast tramwaje. System dopełnia gęsta siatka linii autobusowych. Generalna idea jest jednak jedna - sprawnie dowieźć pasażera do stacji szybszego środka transportu. Warto także dodać, że dla pasażerów podróżujących na bilecie miejskim dostępne są też wszystkie pociągi regionalne DB, które zatrzymują się jedynie na wybranych stacjach (poprzez co mogą być atrakcyjną alternatywą na dłuższych dystansach).

Szybka kolej miejska (S-Bahn)

Linie S-Bahn to (zgodnie z nazwą) najszybszy środek transportu w Berlinie. Na odcinkach poza ścisłym centrum miasta pociągi nierzadko jeżdżą z prędkością 100 km/h. Tabor, do niedawna pamiętający jeszcze bardzo historyczne czasy, został w ostatnich latach gruntownie odświeżony, głównie dzięki zakupom sporej ilości zestawów serii BR 481/482. W użytku są także starsze jednostki serii BR 480 i BR 485, jednakże w porównaniu do lat poprzednich, widać je na torach znacznie mniej. Pociągi starszej generacji zostały "wyrzucone" na linie kursujące po tzw. "Ringu", natomiast w centrum miasta spotkać można praktycznie tylko najnowsze wagony.
Szybka kolej miejska wybiega poza granice Berlina, stanowiąc podstawowy środek lokomocji dla mieszkańców miasteczek leżących tuż przy stolicy (m.in. Potsdam, Erkner, Königs Wusterhausen). Pociągi kursują regularnie, zawsze co najmniej z 20-minutowym taktem. Linie łączące duże osiedla z centrum kursują też co 10 minut. To wszystko w efekcie daje na wspólnym odcinku bardzo wysoką częstotliwość ruchu.
W ostatnim czasie do użytku oddano brakujący w północnej części miasta odcinek torów, domykający wspomniany już wyżej "Ring", czyli linię okólną. Zamyka ona w sobie centrum miasta, wyznaczając jednocześnie pierwszą strefę taryfową, oznaczoną literą A. Drugim ważnym szlakiem jest linia wiodąca przez ścisłe centrum miasta (choć punktów zasługujących w Berlinie na to miano jest właściwie kilka), równolegle do linii kolejowej DB. Na tych dwóch trasach pociągi odjeżdżają co 3-4 minuty.

S-Bahn kursuje na 14 liniach, obsługując 164 stacje. Park taborowy to 705 zestawów, z których aż 496 wagonów to najnowsza generacja BR481/482 (na przestrzeni lat 1995-2003 średnia wieku taboru spadła z 43,6 do 6,1 lat!). Pociągi stacjonują w trzech wagonowniach. Sieć rozciąga się na 329 km.

Metro (U-Bahn)

Dziewięć linii metra rozwozi pasażerów głównie po zachodniej części miasta. Kursują wagony różnych generacji, niektóre mocno już wysłużone. Dzielą się zasadniczo na dwa typy: wąsko- i szerokoprofilowe. Pierwszy typ to przede wszystkim pamiętające jeszcze czasy początku minionego wieku linie U1/U15 i U2, które w sporej części swoich tras biegną nie pod ziemią, lecz na estakadzie nad ulicą. Linie budowane w późniejszym okresie to już profil szeroki. Do rodziny wagonów berlińskiego metra dołączyły w ostatnich latach modele serii H (profil szeroki) i HK (wersja wąskoprofilowa). Nowoczesne wagony charakteryzują się możliwością przejścia przez całą długość pojazdu. W przypadku wagonów serii H daje to imponującą długość 98 metrów.
Stacje metra, sukcesywnie modernizowane i odnawiane, doczekały się niedawno w pełni interaktywnej informacji o czasie oczekiwania na nadjeżdżający pociąg. System, o wdzięcznej nazwie DAISY (Dynamisches Auskunfts- und Informationssystem), wykorzystywany jest także do podawania na bieżąco informacji o zakłóceniach w ruchu. Mieszkańcy Berlina złośliwie twierdzą, że minuta w przypadku BVG może trwać od kilkunastu sekund do prawie dwóch minut. Nie ma to jednak większego znaczenia, bowiem linie kursują bardzo często, w ciągu dnia zwykle co 5 minut, a w godzinach szczytu na najbardziej obleganych liniach nawet częściej. W godzinach wieczornych i wczesnorannych metro kursuje co 10 minut. Ostatnią "rewolucją" było natomiast ograniczenie częstotliwości ruchu w niedzielne poranki do taktu 20-minutowego. Trzeba jednak przyznać, że faktycznie w niedzielę rano Berlin śpi długo.
Metro jest sukcesywnie rozbudowywane. W ostatnim czasie połączono linię U2 ze stacją S-Bahn na Pankow, obecnie natomiast BVG zabrało się za znacznie ambitniejszy projekt - przebijanie się przez ścisłe centrum miasta, m.in. pod Bramą Brandenburską. Przedłużenie linii U5 z Alexanderplatz w stronę nowobudowanego ogromnego dworca kolejowego Lehrterbahnhof postępować bedzie etapami, z którego pierwszy (odcinek od Unter den Linden do Bundestagu, który także jest po drodze) oddany ma być do użytku w roku 2006. Berlin będzie miał wówczas tymczasowo najkrótszą linię metra, oznaczoną U55. Warto przy okazji dodać, że najkrótszą stałą linią metra w Berlinie jest U4, łącząca stacje Innsbrucker Platz i Wittenberg Platz. Na pokonanie całej trasy wagonik potrzebuje 6 minut.

Długość sieci metra wynosi 144,2 km, na której rozlokowanych jest 170 stacji. Średnia odległość między przystankami wynosi 0,79 km, zaś średnia prędkość ruchu to 30,9 km/h. Łącznie BVG posiada 1361 wagonów (z czego 840 szeroko-, a 521 wąskoprofilowych). Linie obsługiwane są przez 3 zajezdnie.

Tramwaje

Rodzaj komunikacji praktycznie nieobecny w zachodniej części miasta, stanowi podstawę sprawnego transportu na wschodzie. Tramwaje, będące spadkiem po NRD, otrzymały po zjednoczeniu Niemiec pokaźny zastrzyk finansowy. Tabor to przede wszystkim zmodernizowane wagony Tatra (T6A2 oraz KT4D) oraz niskopodłogowe pojazdy Adtranz (GT6N). Te ostatnie występują także w wersji dwukierunkowej. Ostatnia zamówiona seria wagonów wyposażona została w klimatyzację.
Torowiska są sukcesywnie poddawane renowacji, co pozwala osiągać tramwajom prędkości zupełnie nieznane na Śląsku. Powszechną normą są oczywiście sygnalizacje drogowe ustawiane pod tramwaj. Linie kursują zarówno po dużych blokowiskach (których po wschodniej części Berlina nie brakuje), jak również po klimatycznych dzielnicach o niskiej zabudowie. Wagony są w bardzo dobrym stanie technicznym, bardzo dużo jest jednak porysowanych szyb (podobnie niestety jak w S- i U-Bahn).
Także na przystankach tramwajowych zaczęto instalować wyświetlacze informujące o czasie oczekiwania na pojazd, jednakże system ten jest dopiero w fazie rozruchu. I faktycznie, zdarzało się, że pokazywał kompletne bzdury.
Na rozkładach jazdy oznaczone są kursy taborem nie-niskopodłogowym, jednakże z obserwacji wynika, że BVG zbytnio się tym nie przejmuje. Zamiast Tatry często przyjeżdżał niskopodłogowiec, i odwrotnie. Bardzo efektownym widokiem jest obsada linii nr 3, zestawiana w dni robocze z podwójnych składów wagonów GT6N.

Codziennie uruchamianych jest 27 linii tramwajowych, rozciągających się na torach o długości 187,7 km. Obsługiwanych jest łącznie 377 przystanków, średnia odległość między nimi wynosi 0,461 km. Średnia prędkość komunikacyjna to 19,4 km/h. Na stanie pięciu zajezdni tramwajowych są 602 wagony (Tatra T6A2 - 388 sztuk, Tatra B6A2 - 64 szt., Adtranz GT6N - 105 szt., Adtranz GT6NZR - 45 szt.).

Autobusy

Gęsta sieć linii autobusowych spełnia przede wszystkim jedno zadanie - zapewnić sprawne połączenie z koleją miejską, metrem lub tramwajem. Podstawową częstotliwością kursowania jest takt 20-minutowy, jednakże wiele linii na pewnych odcinkach swoich tras kursuje częściej. Wiele kursów realizowanych jest w relacjach skróconych, co jest ogólną specyfiką linii autobusowych w Berlinie.
Od kwietnia 2004 roku wprowadzono zasadę wsiadania wyłącznie pierwszymi drzwiami, dotychczas obowiązującą jedynie po godz. 20-tej. Wsiadając należy okazać bilet kierowcy, jednakże nadal można w autobusie spotkać kontrolerów.
Tabor autobusowy jest sukcesywnie odmładzany, w czym pewien swój udział ma także polski Solaris. Ostatnimi zakupami były autobusy Citaro, które w różnych odmianach można spotkać praktycznie w każdym kącie Berlina. Nowo nabyte pojazdy wyposażane są w klimatyzację.
Charakterystycznym elementem ulic niemieckiej stolicy są także piętrusy.
W trakcji autobusowej BVG korzysta z usług podwykonawców, którzy obsługują pojedyncze linie.

W trasy autobusy wyruszają codziennie na 161 liniach z 7 zajezdni. We flocie BVG jest 1426 tych pojazdów, z czego 394 z nich to piętrusy, a 409 to przegubowce. Obsługiwanych jest aż 2730 przystanków, na trasach o łącznej rozpiętości 1271 km. Na terenie miasta wydzielonych zostało 101,9 km pasów wyłącznie dla autobusów.

Linie nocne

Do niedawna w nocy kursowały przede wszystkim autobusy i tramwaje, z częstotliwością 30-minutową. Od pewnego czasu w weekendowe noce jeżdżą także wszystkie linie metra (co 15 minut), oraz S-Bahn (co godzinę). Wszystko oczywiście skoordynowane ze sobą w ważniejszych punktach, z gwarantowanymi połączeniami przesiadkowymi. Na liniach tramwajowych spotkać można wagony niskopodłogowe, a na autobusowych nierzadko jeżdżą piętrusy. W wybranych rejonach miasta na niektórych liniach autobusowych obowiązuje zasada dowozu pod drzwi ("Hausturservice") - na życzenie pasażera autobus zbacza z trasy i podwozi pod dom. Wysiadać można wtedy także między przystankami.

Kompleksowa informacja dla pasażerów

Sieć komunikacyjna Berlina jest rozległa, nie sposób się tam jednak zgubić. Na każdej stacji metra, w każdej wiacie przystankowej i na prawie każdym przystanku znaleźć można mapy i schematy połączeń. Na stacjach metra zainstalowano kioski informacyjne, za pomocą których połączyć się można przez mikrofon i głośnik z konsultantem z BVG. Dodatkowo na każdej stacji S-Bahn można spotkać pracowników kolei, którzy są przyjaźnie nastawieni do pasażerów. BVG wydaje co miesiąc biuletyn informacyjny "BVGplus" dostępny bezpłatnie w koszyczkach zamontowanych na każdej stacji, w każdym pojeździe. Znaleźć tam można informacje o bieżących i planowanych zmianach w organizacji komunikacji publicznej. Dodatkowo na każdą większą przebudowę przygotowywane są specjalne ulotki informacyjne. Osobną comiesięczną pozycją jest flyer "Tram Bauinfo", jako że praktycznie nieustannie prowadzone są prace modernizacyjne w sieci tramwajowej. W każdej ulotce zamieszczane są szczegółowe informacje dotyczące istotnych dla pasażera zmian w organizacji ruchu.
W punktach informacyjnych BVG otrzymać można nieodpłatnie schematy sieci S+U, linii tramwajowych, linii komunikacji nocnej, jak również inne ulotki informacyjne (np. wskazówki dla turystów, dla osób niepełnosprawnych, etc.). Nabyć można także schematy całej sieci komunikacyjnej, w postaci atlasu lub plakatu.
W każdym wagonie metra, kolei miejskiej, tramwaju znaleźć można aktualne schematy sieci, zwykle w okolicy drzwi.
Instalacja głośnomówiąca oraz wyświetlacze podające kierunek jazdy oraz nazwę następnego przystanku to standard. W pociągach S- i U-Bahn zapowiadane są także możliwości przesiadki na najbliższej stacji. Zapowiedzi są zawsze aktualne, także jeśli zmiany nie dotyczą bezpośrednio danego środka transportu. Przykładem może być dograny do zapowiedzi w S-Bahn komunikat o czasowym zamknięciu linii metra.
Na stacjach metra bieżące informacje pokazywane są na wyświetlaczach, natomiast na stacjach kolei miejskiej zapowiadane są na żywo przez kolejarzy.
Całościowe utrzymanie systemu z pewnością niesie za sobą wymierne koszty (co odczuć można w cenach biletów), jednakże informacja dociera do bardzo szerokiego grona pasażerów.

System numeracji linii jest "tradycyjny" - linie tramwajowe w zakresie 0-99, autobusowe od 100 wzwyż. Linie metra oznaczone są wyróżnikiem U, linie kolei miejskiej S, autobusowe linie pośpieszne literą X, natomiast linie nocne literą N. Pośpieszna linia autobusowa łącząca centrum miasta z dużym lotniskiem Tegel nosi jego oznaczenie międzynarodowe w ruchu lotniczym - TXL. W systemie komunikacyjnym funkcjonują "rodziny" linii - np. dzienna 141, uzupełniająca 241, pośpieszna X41, nocna N41.

Bilety i taryfa

Cały Berlin jest podzielony na trzy strefy - ABC. Centrum miasta, ograniczone "Ringiem" S-Bahn to strefa A, obszar ograniczony administracyjnymi granicami Berlina to strefa B. Podmiejskie okolice, do których dociera komunikacja publiczna z Berlina, to strefa C. Trzeba przyznać, że (szczególnie dla Polaka) poziom cen biletów komunikacji miejskiej w Berlinie jest dość wysoki. Bilet całodzienny na strefy ABC to wydatek 6 EUR. Zdecydowanie widać preferencję dla posiadaczy biletów okresowych, którzy wykupić mogą roczny abonament w BVG, nieco obniżający końcową cenę biletu. Bilety miesięczne są na okaziciela.
Ciekawą formą "promocji" komunikacji publicznej jest zakup biletów przez studentów uczelni wyższych. Studia dzienne są w Niemczech zasadniczo bezpłatne, jednakże za każdy semestr nauki należy wpłacić (obowiązkowo) ok. 200 EUR. W cenie jest już... bilet na wszystkie strefy (ABC) komunikacji miejskiej. Zrezygnować z opłaty nie można.

Czy można jeszcze lepiej?

Wydawałoby się, że trudno. Ale jednak - BVG razem ze zmianą rozkładów jazdy 14.12.2004 (data oczywiście nieprzypadkowa) wprowadza reformę linii autobusowych i tramwajowych, uruchamiając tzw. MetroLines - połączenia szybkie, o częstotliwości ruchu co najmniej 10-minutowej, o trasie prostej i łatwej do zapamiętania, oznaczone literą M. Cały projekt poprzedzony został zakończoną niedawno kilkutygodniową ankietą wśród pasażerów. Połączenia w zamierzeniu mają stać się uzupełnieniem sieci S- i U-Bahn.

K. Bojda

Wszystkie dane statystyczne na podstawie stron http://www.s-bahn-berlin.de/ oraz http://www.bvg.de/.